नेपाली भाषा कसरी सिक्ने?

 नेपाली भाषा नेपालको राष्ट्रिय पहिचान, सांस्कृतिक सम्पदा र आपसी संवादको मुख्य माध्यम हो। नेपाल बहुभाषिक देश भए पनि नेपाली भाषा देशभित्र मात्र होइन, विश्वका विभिन्न मुलुकमा रहेका नेपाली समुदायबीच पनि साझा सम्पर्क भाषा बनेको छ। त्यसैले नेपाली भाषा सिक्नु केवल भाषिक ज्ञान प्राप्त गर्नु मात्र नभई नेपाली संस्कृति, सोच, इतिहास र जीवनशैली बुझ्ने महत्वपूर्ण माध्यम पनि हो। नेपाली भाषा सिक्ने प्रक्रिया सरल, व्यवहारिक र नियमित अभ्यासमा आधारित हुनुपर्छ।

नेपाली भाषा सिक्नको पहिलो चरण देवनागरी लिपि चिन्ने हो। नेपाली भाषा देवनागरी लिपिमा लेखिन्छ, जसमा स्वर र व्यञ्जन वर्णको स्पष्ट संरचना हुन्छ। क, ख, ग .... व्यञ्जन देखि लिएर अ, आ, इ, ई ... जस्ता स्वरहरू राम्रोसँग चिन्नु आवश्यक हुन्छ। अक्षर चिन्ने, उच्चारण बुझ्ने र सही रूपमा लेख्ने अभ्यासले भाषाको आधार मजबुत बनाउँछ। सुरुमा वर्णमाला, मात्रा र साधारण शब्दहरू लेख्ने अभ्यास गर्नुपर्छ।

दोस्रो चरणमा आधारभूत शब्दावली र वाक्य संरचना सिक्नुपर्छ। दैनिक जीवनमा प्रयोग हुने शब्दहरू—जस्तै अभिवादन, परिवार, समय, खानपान, यात्रा, स्वास्थ्य र सामान्य भावना सम्बन्धी शब्दहरू—पहिले सिक्दा भाषा छिटो आत्मसात् गर्न सजिलो हुन्छ। “म”, “तिमी”, “हामी”, “यो”, “त्यो”, “के”, “किन”, “कसरी” जस्ता सामान्य शब्दहरू प्रयोग गरेर सरल वाक्य बनाउने अभ्यास अत्यन्त उपयोगी हुन्छ। व्याकरणको डर मान्नुभन्दा पनि प्रयोगमा आधारित सिकाइ प्रभावकारी हुन्छ।

तेस्रो चरणमा सुन्ने सीप (Listening Skill) विकास गर्नुपर्छ। भाषा सिक्न सुन्ने क्षमता अत्यन्त महत्वपूर्ण हुन्छ। नेपाली रेडियो, समाचार, गीत, कथा, टेलिभिजन कार्यक्रम, वा अनलाइन भिडियोहरू सुन्दा उच्चारण, लय र वाक्य संरचना बुझ्न मद्दत मिल्छ। सुरुमा नबुझे पनि निरन्तर सुन्दै जाँदा शब्द र अर्थ आफैं स्पष्ट हुँदै जान्छन्। विशेषगरी नेपाली गीत र कथाहरू भाषा सिक्न रोचक र प्रभावकारी माध्यम हुन्।

चौथो चरणमा बोल्ने अभ्यास (Speaking Practice) अनिवार्य हुन्छ। धेरैजसो मानिस भाषा बुझ्छन् तर बोल्न हिच्किचाउँछन्। तर भाषा सिक्न गल्ती गर्नु स्वाभाविक प्रक्रिया हो। नेपाली भाषा सिक्ने व्यक्तिले दैनिक संवादमा नेपाली प्रयोग गर्नुपर्छ। परिवार, साथीभाइ, सहकर्मी वा भाषा अभ्यास समूहसँग बोल्दा आत्मविश्वास बढ्छ। सुरुमा सरल वाक्य बोलेर बिस्तारै जटिल वाक्यतर्फ जानु उपयुक्त हुन्छ।

पाँचौँ चरणमा पढ्ने अभ्यास (Reading Skill) विकास गर्नुपर्छ। नेपाली किताब, पत्रपत्रिका, कथा, कविता, समाचार र सामाजिक सञ्जालका सामग्री पढ्दा शब्दावली बढ्छ र भाषाको शैली बुझ्न सजिलो हुन्छ। बालकथाबाट सुरु गरेर क्रमशः साहित्यिक र सूचना–मूलक सामग्रीतर्फ जानु राम्रो हुन्छ। पढाइले व्याकरण र वाक्य संरचनालाई प्राकृतिक रूपमा सिक्न मद्दत गर्छ।

छैटौँ चरणमा लेख्ने अभ्यास (Writing Skill) गर्नुपर्छ। लेखनले भाषा सिकाइलाई पूर्णता दिन्छ। दैनिक डायरी लेख्ने, साना अनुच्छेद लेख्ने, अनुभव वा विचार नेपालीमा व्यक्त गर्ने अभ्यासले भाषा स्पष्ट र शुद्ध बनाउँछ। सुरुमा छोटा वाक्य लेखेर क्रमशः अनुच्छेद र निबन्ध लेख्न सकिन्छ। लेख्दा शब्दको सही प्रयोग र वाक्य संरचनामा ध्यान दिनु आवश्यक हुन्छ।

अन्ततः, नेपाली भाषा सिक्न निरन्तरता, धैर्य र आत्मविश्वास अत्यन्त आवश्यक छन्। भाषा सिक्ने कुनै छोटो बाटो हुँदैन, तर नियमित अभ्यासले असम्भव देखिने कुरा पनि सम्भव बनाउँछ। भाषा कक्षा, मोबाइल एप, अनलाइन सामग्री, शब्दकोश र शिक्षकको सहयोग लिएर सिकाइ अझ प्रभावकारी बनाउन सकिन्छ। सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा भनेको नेपाली भाषालाई केवल विषयका रूपमा होइन, दैनिक जीवनको हिस्सा बनाएर प्रयोग गर्नु हो। यसरी सिक्दा नेपाली भाषा सहज, सरल र आत्मीय रूपमा आत्मसात् गर्न सकिन्छ।

Links

Nepali English glossary and vice versa.pdf